-Khupmang
Thumakai: Tu chung Kha Namsau Issue a so dinga ki gong thupi poimo tah, “Houbung, Christa leng Gam ” (Church, The Kingdom of Christ) kiti sun dinga,
Christ Houbung, New Delhi ten ei nganse nao su bulhing thei ja I um tah jeh un, kipah’ a um min, chule Houbung leh Leng Gam a chom chom ma koi nalai ho, hiche “Kha Namsau” mang cha’ a hilchen thei dinga I um tah jeh un Pa Pathen thang vahna pemasau te.
Chule tulai mi tampi ten Houbung leh Leng Gam hi achom chom in a koi jun “GAM ” (kingdom) hi hung lhung lou lai ja akoi jeh un mi kon khat in, “ Vana um ka Pau, na min kija hen, Na GAM hung lhung hen (Thy Kingdom Come) kitihi kikhop khom na ho’ a kitoh chet nin asei jing na lai jun ahi (Mat 6:10). Ama hon hiche hi pakai taona (Lord’s prayer) tin angaitou vin ahi. Hinla Pakai taona dih tah chu John 17 na sung khu ahi joi. A gam (houbung) hung lhung ta, a sunga ki um ta’a “Na Gam (kingdom) hung lhung hen, kiti jing thei ho adih lou dan le kipui houi na dih lou dan Pathen lehkhabu’ a kon in kihil chen nu hite.
Houbung Hilchetna:
Houbung hi Jesu Christa tahsana chonset suhbeina dia baptisma chang ho (Acts 2:38), Jesu nungjui mihem te akiloikhom nau leh ana kimin vo nau chu Houbung akitie (Rom 16:16; Acts 2:47). Houbung luchang (head) Jesu ahi (Col 1:18). Houbung sung a a len pen, a thunei penm le Jesu Christ seisei ngai ja, ama thu peh na noi ja kiloi khom mite chu Houbung ahi. Chule Pathen nin athisan na achoh doh ahi jeh in Houbung chu ama’ a ahi.
LENGGAM (Kingdom)
Lenggam (kingdom) kitihi koi leng gam ham itile Christa leng gam ahi. Leng gam sung a dia Jesu Christa chu “Leng” ahin, Jesu Christa vaihom na noi ja um ho chu, Christa Leng gam sung a um tina ahi (Col 1:13). Hiti ahi jeh in Houbung/Leng gam teni hi kibang ahi. Ajeh chu Houbung leh Leng gam hi Jesu Christa vai hom nale ama thupeh dan (Christ law) jui ho um na ahi.
- Bible lin Houbung-Leng gam thu dol aseina:
Houbung, Christa Leng gam, Pathen gam, Van gam (Church, Kingdom of Christ, Kingdom of God, Kingdom of heaven) hiche min hohi amin nu chom jep jep min kisei jong leh tha khat, kibang ahiuve (mat 4:17; Mark 1:14; Colo 1:13; Acts 2:47). Vetsah nan, Christian, seijui ho, mitheng te leh Pathen chate (Christian, disciples, saints and children of God). Ama ho jong min chom jep jep min ki kou jong leh abon chaova kibang leh tha khat ahiu ve ( I Pet 4:16; Acts 11:26; I Cor 1:2; Gal 3:26).
Chuleh, Houbung le Leng gam (church and kingdom) Bible la aki mu dan sei ma sau te. Kitepna thah (NT) – Matthew, Mark, Luke and John hiche buli ho’ a hin Leng gam (kingdom) aki ha sei jin ahi. Hinla Acts 2 apat Thuphon kah sung I vet le Houbung ana ki sei jo tan ahi. Hiche’ a kona I het doh thei ju chu Houbung- Leng gam, ama ni hin min chom jepjep ti chu, Kitepna thah abul lam ma Leng gam or Van gam aki tin, achai na lama Houbung akiti (Mat 16:18-19). Houbung le Leng gam kibang ahin, khen thei hilou ahi.
Hiche bang a hi Houbung hi Jesu Christa a dia a tahsa (body) ahi, ama hi Lu chang (head) ahin, ei christian mimal hohi atibah ihiu ve (Colo 1:18; I Cor 12:12; Eph 4:16). Hiche bang hi Jesu Christa jong a Leng gam ma dia Leng (King) ahin, a gam chu Houbung ahin, eiho mi hem (christian) ho hi agam mi ihiuve (citizen in his kingdom) – Colo 1:13.
- CHRISTA LENG GAM (CHRIST KINGDOM):
Christa leng gam kiti hi Israel ten phatsot tah’ a kon ana ngah ngah jingu ahi. Ajeh chu David koma Pakai aki hah sel in (Psalms 132:11) “Na sung peng na chapa te khat na lal touna ka tou sah tei tei ding ahi” (Psalms 132:11) ti’a kon hin Isreal ten Messiah Leng gam (Messiah kingdom) hung lhun ding hi angah lel lheh jeng un ahi. Amaho gel dan nin David Leng gam to bang a, tha hat tah Leng gam, amite cham lhat na apeh ding, chuteng leh soh (slave) a kona jong ong thol diu (free from slavery); David khang lai banga thahat tah’ a a Leng gam mu alo diu tiho hi Israel te kinepna ahi. Hiche kinepna len tah anei jeh tah un Jesu seijui te hon “Pakai tua hi Israel te gam nakile dohsah kit ding ham ”(Lord will you at this time restore the kingdom to Israel” ) a tiu vin ahi (Acts 1:6). A jehchu Jesu Christa in adam lai ja “Van gam anai tai ” ati jeh’a hiche Leng gam chu ahung lhun tengle a leng pau noi ja nom taha um thei diu tina ahi. A jehchu Isreal hi namdang ho Assyria te khut noi ja soh um ahiu vin, Judate hi Babylon te khut noi ja soh’a tang ahiu ve. Hiche jeh tah in Christa Leng gam hi akineppi lheh jeng u ahi.
Messiah ahiloule Christ ahung teng leh thil kidang tampi abol ding. Mathew 11-12 sung I vet le John nin asei jui ho Jesu koma asol lin, “Ahung dinga chu nangma na hi mong hinam” aleh achom dang khat ka ngah ding u ham? Tia agadoh sah na’ a kon hung kilang chu, “Christa” kitihi ana ngah jingu ahi dan akimun ahi. Christa ahung ding angah lel lheh un ama ahung teng leh Leng gam ahin tun doh ding jong angah lel lheh un ahi. Hinla amaho kinepna political kingdom hilou vin, Lhagao va Jesu Christa vaihomna Lenggam ahiloule Houbung ahin phut doh jon ahi.
- Daniel themgao vin Leng gam (houbung) Houbung ki tun doh ding thu ana seina ve masaute.
“Hitobang Leng gam ki hal jeng jung khanga leng ho khang phat leh van Pathen nin LENG GAM khat ahin tun doh ding ahin, hiche Leng gam chu kisumang kit lou hel ding ahi tai” (Daniel 2:44). Hiche’ a Daniel themgao pan Leng gam ana tihi leiset chunga Leng gam ho: Babylon, Mede-Persia, Greek leh Rome te ho to kibang hilou Leng gam achom beh khat van Pathen in ahin tun doh ding ahi tin ana sei jin ahi. Hiche Leng gam hi leiset Leng gam (earthly kingdom) ho toh kibang lou ahi jeh in, Jesu Christan Pilate koma “ Keima ka gam hiche van noi hi ahi poi”/My kingdom is not of this world” (John 18:36) ana tin ahi. Achuti le Jesu Christa Leng gam chu lhagao va Leng gam (spiritual kingdom) ahi. “Pathen gam chu an neh twi don thu’ a ahipoi, chonphatna, lungmonna, lhagao thenga kipahna” johbou chu Pathen gam thupi ahi (Rom 14:17) Hiche’ apat na I het doh thei ju chu Jesu Christa’ a dia a gam chu lhagao ki vaihomna Houbung hi ahi.
- Daniel themgao in ana sei lenggam chu ahung nai mama jeng tan ahi. Lhung ding kon ahi tah jeh in, Johan Baptist in gam thip ma kon kho ahin sam in, “Na lung hei jun, Vangam anai tai” tin mipi ho koma lung hei (repentance) thu ahin sam in ahi. Leiset na leng gam ho to bangbang hile lung hei thu sap ngai lou ahi (Mat 3:1-3; Mk 1:2-6; Luke 3:3-6).
Chule John Baptist in, “Na lung hei jun, Pathen gam anai tai ”,ana ti toh kilhon in Jesu Christan (Mark 9:1) na’ a “ Tah beh-a ka sei peh na hiu ve, hi koma ding ho kim khat hi Pathen gam thunei tah’ a ahung lhun amu kah seu va thina tep kha lou ding a um uve ati ” (The Kingdom come with power). Hiche Jesun Pathen gam thunei tah a hung lhung ding ati hi itih nia hung lhung ham veu hite. “ Penticost ni ahung lhung tan ahile, phulou helou vin vana kon in hui hat tah nung gin bang in ahung ging in, atou nau inchu adim soh jeng in ahi, chu in mei kong bang in lei ahung ki lah in akikhen jal in alu chung che u vah achong in ahile lhagao theng adim un, lhagao vin asei doh sah bang in pao chom pao chom in thu asei pan tao vin ahi?” (Acts 2:1-3). Jesun a dam lai ja Pathen gam (kingdom) thunei tah’ a hung lhung ding ti ahi jeh in Penticost ni khon thunei tah in ahung gui lhung tan ahi.
- Kitepna thah (NT) a Jesun Peter koma, “Hiche Songpi chunga hi ka Houbung kasah doh ding ahi…chule keiman nangma Vangam kot heh ka peh ding na hi, chule leiset chunga nang man na khah chan chu van a jong ki khah ding ahi. Chule leiset na na hon chan chu van a jong ki hong ding ahi” (Mat 16:18-19). Hiche’ a Jesun ka Houbung ati le Vangam ati hi hoitah’ a ingai to le, kibang ahi, achom chom ahipoi. Amin lhon chom jep jep min kisei jong le tha khat ahi lhon in ahi.
Chu leh, Jesun chang 19 na’ a Vangam kot heh ati hi, Jesun seijui 12 teho apeh ahin, ama hon itih nia aheh hongu ham iti le, Penticost nikho’ a chu seijui 12 tehon aheh hong tao vin ahi. Peter sermon ngaiho mi sang thum (3000) ho in kot kihe hong lou lai ahi jeh in “Sopite, I kati ding u ham?” tin thudoh a nei jun ahi (Acts 2:37). “Peter lin ajah’ uva na lung hei jun lang, chonset suh bei nan, Jesu Christa min in nabon chaovin baptize chang cheh un…” (Acts 2:38). Peter solchah tehon Penticost nikho’ a Vangam kot aheh hong tah jeh un, mi sang thum ho alut nun Pathen in Houbunga abelap jing tan ahi (Acts 2:41,47).
- Jesun adam lai ja Nicodemus toh ana kihou na veu hite, “Tahbeh’ a ka sei peh na hi, mi koi hile twi ja le lhagao va apen lou le Pathen gam (kingdom of God) alut thei poi” (John 3:5). Hiche’ a Pathen gam lut thei na dia twi ja leh lhagao va pen angai jeh in Penticost ni kho’a mi sang thum ho Jesu sei bang bang peng thah in Houbung a belap min a um taovin ahi (Acts 2:41,47). Achutile Leng gam leh Houbung kibang ahi dan akicheh in ahi. Ajehchu Pathen gam leh Houbunga lut theina dia twi leh lhagao va penthah ngai ahi. Ahet bai lam lama sei din, Jesun Nicodemus koma Leng gam khat ka tun doh ding, hiche Leng gama na lut thei na dia twiya le lhagao na pen thah angai ahi tina ahi. Hiche banga chu Houbunga lut theina dia jong twija leh lhagao va pen hi penthahna dih Bible la kisei bang bang a penthah na ahi. Ahile nangma na penthah’a chu twi jao lou ham? Twi jao lou va peng thah jouse Bible kal ahiu ve.
- Tun Houbung chu Jesu Christa a dia a Leng gam ahi. Ama chu leng ahin, a gam (kingdom) chu Houbung ahi. Houbung Jesu Christa adia a Lenggam ahi (Col 1:13). “Ama chu muthim thahat thuneina’ akona eihuh doh-u ahi, chule achapa ngailut gam mi eisou ahi ” (Col 1:13). Hiche a um je chu, Muthim thahat na-a kona eihuh doh u va chapa ngailut GAM-HOUBUNG mi ei sou ahi tina ahi.
Chule Jesu Christa hi Houbung a dia Lu chang (head) ahi (Eph 1:22; Col 1:18) chule atahsa (body) chu Houbung (church) ahi. Ei Christian te hi atibah ihiuve (ICor 12:12). Hitobanga hi Jesu Christa hi a Leng gam (kingdom) ma dia lengpa (king) ahin, amipite hi, eiho Christian te ihiuve (Col 1:13). Aki cheh jo jep ma sei din, “Leng” chu Jesu ahin, “GAM” chu Houbung ahi, “MI” chu Christian ho ahi.
- TONSOT LENG GAM – ETERNAL KINGDOM (2 Peter 1:11): Daniel thamgao vin, Van Pathen nin Leng gam ahin tun ding chu, iti jong kisumang kitlou hel ding ahi (Dan 2:44). Hiche jeh hin Leng gam (Houbung) hi kisumang thei lou vin a um’ jing in, Jesu Christan amithengte ahung pui to kah’a a Leng gam hi um jing jeng ding ahi. Acts 8 & 9 sung I vet le seijui masate khanglai lin Houbung kisuh gentheina (church persecution) nasatah’ a um min, Saul in mitheng te hatah in ana bol gim nin songkul la akhum loi, amat loi a umsah in, Jerusalem a pat Damascus khopi chan gei jin christian te ana sugenthei jin ahi. Hinla Houbung hatah’a kibol genthei vang in, asu mang jou pouvin, tuni chan kum 2000 nai lam che nung in abang ahi jing jeng in ahi.
THU CHAINA: A bul lama I sim mun houva kon in Leng gam leh Houbung kibang ahi ti imu doh thei taovin ahi. Ajeh chu Daniel themgao, John Baptist leh Jesu Christa in, Leng gam hung kiphut doh ding tia ana sei ju chu, tu kitepna thah’ a Christian te khanga aguilhung tan, ei Christian te hi a Leng gama mite ei sou ahi tai (Colo 1:13). Chule, Kolosia a christian te chu Leng gam mi ahi taovin ahi. Chule, Hebrew lekha thot nin jong “Ei ho long lou gam changa ihi tah jeh uhin lungsetna nei ju hite” (Heb 12:28) ana tin ahi. Hiche a um je hi Hebrew Christian te jong Leng gam changa ahi taove. Chule Revelation 1:9 nasunga imu bang in solchah John in jong Leng gama ana thoh gim ahi tai. Chule achai nan, Corin lekha thot nin jong Jesu Christ ahung kit phat leh aphut doh ding hilou vin, Leng gam-Houbung chu a Pa khut na a pe doh ding ahi tai (1 Corin 15:24).