-Chinpau
Thumakai :Kum 30 val malam thu ahi a, Mission Road a biakna kikhopna khat ah unaupa Pa H. Chinpau (unaunu Ngaihlun’ Pa) in Johan 3:16 – “Pathian in khovel a it mahmah a, a tapa tang neihsun a pia” – chih sim in thu gen panpan ka sak leh ‘nehnou’ in aban genzom theilou in om hi.
Na bildoh kha hoih pah lou ka hih ziak in a thumal chiah ka thei kei a, himahleh hong kisa thak a ‘Pathian in a tapa tangkhat neihsun hon pe phal a, ….’ chih genzom theilou a hong om zel tak in ka ‘zawl’ (amah hon sap dan ahi) in Pathian itna thupi leh kidang sa lua a, a khasiat-tha lamlam suak ahi chih ka thei hi. Amah theiloute ding in leh zahna piakna lemtang hikawm in gen beh zek le. Unaupa Pa H. Chinpau ahihleh Lamka Khris’ saptuam in tuni tan a Upa a neihsun lak a khat (adang unaupa Pa G. Kamkhothawng) ahi a, mi hoih leh piching, maitai, hounuam, aneu-alian houpih thei, mi dangnal lua hilou napi in thu bang a gen leh bun in siam petmah a, naupang leh piching ngaih theih dia gendan leh piakkhiak siam petmah hi. Ka ngaihtuah ahihleh: ka ‘zawl’ in Pathian itna hoihtak a thei hitah! Enhuai na maizen e! Chikchiang in Upa thuhilh siam amah bang Khris Saptuam in i nei nawn dia aw! chih khawng ahi.
Tutung Kha Namsau a suah ding thugelh ngetna-lai ka muh in ka hong pah a, changtel Ephesate 3:17-19 ahi chih leh, kei thupi dia kipia ‘Jesu hon itna: itna zalen’ ahi chih ka theih in, ‘khai aw… bangchi gelh ding a tamai a… ‘itna zalen’ chih sappau in bangchihna chiah ade aw …’ chih khawng ngaihtuah in thupi bawltu dot di ka chilungsim hi. Himahleh thupi ban a “Jesu Khris in kuahiam phutluih ziak hilou a, amah apan suak itna hon pia ahih dan” chih kigelh ka mu nawn a, bible chang bangzahhiam kaikhop a gelh mai zok theih ding a bang a ka koih leh ana hi dek kei! Ngaihtuahna tampi a tokthou a (ka ‘zawlpa’ bang), lungsim a suak teng ka lepkhawm leh a luangkhawm thei taktak kei. Huaiziakin ka thugelh baan lam ah simtute’n na lungsim-ngaihtuahte uh na vaak sak a, Jesu hon itna suangtuah ding in kon ngen hi.
Paul thumna – ei a’ leng hisak ni!
Changtel kipia Ephesate 3:17-19 ka sim in ‘Khris itna theih phaklouh’ a chih dikna ka mu pah hi. Ka chih na bel, kei batlouh kia hilou in bible-siamte nasan ‘misiangthou tengteng toh a zatdan, a saudan, a sandan leh a thukdan’ bang pentak genna hiam chih ah theihdan, hilh(chet)dan a kika ngal uhi. Ke’n bel ‘theihna khen/(sur)passes knowledge’ a chih dik na maizen e! Khris itna himai lou hiam’ ka chi hi. I changtel–Paul in Ephesa saptuam a thumsakna–thupi ka sa a, eimah thumna hisak chiat le’ng chi-in, genbeh tuanlou in tg.14 apan kon taklang hi.
14Huaiziakin i Toupa Jesu Khris Pa ma ah ka khukdin hi; 15Lei leh van a inkuan chiteng min phuakhiak-napa,16a thupina hauhdan bang zel a a kha ziak a mihing sung lam a thilhihtheihna a hihhat a hon omsak theihna ding in. 17Huan, Khris, ginna ziak a,na lungtang ua a ten theihna ding in nou itna a zungkai leh kingakna nei a om in18misiangthou tengteng toh a zatdan a saudan, a sandan leh a thukdan khawng theihchian theihnaleh 19Khris itna theihphaklouh, Pathian tangchinna chitengteng bang a hihdim a na om theihna ding un.(Eph.3:17-19 )
‘Theihna’ khenlam ah
‘Jesu hon itna: itna zalen’ tuh mihing pilna leh ‘theihna’ khenlam pek ahi. Pathian Kha panpihna louh in mihing lungsim-ngaihtuahna in a baan kei. Pu H. Chinlang in “Gel maw’ng e! Gel maw’ng e! Lung in gel maw’ng!” “Laukha’n lailung ah hon gel hen!” chih in gen kha ka sa! (KL no. 470-sim/sa in). A gen kha ka sak la dang ahihleh Meir Ben Isaac Nehorai, Judami in AD 1050 a a lavui gelh lasawn a, F.H. Lehman, Germanmi’n 1917 a tang 1&2-na behlap a a la phuah ahi: “Tuisuahgiat laitui suah zou in, … Vanpi savun gelh ding hileh; Tung Pathian itna gelh na di’n, Tuisuahgiat kang ding hi; Vanpi kaal ah kiphah mahleh, Laizial teng’n dawl lou ding” (KL no.383-sim/sa in). Simtu kuapeuh in, hiai la nihte sa masa/kawm lehang, ‘Jesu hon itna: itna zalen’ kei thugelh saang mah in leng simtute ngaihtuahna tokthou in mihinna bawlzou zaw ding a, Kha Namsau April-June issue in a tup buching ding hi.
Ka thu a ka piak
Mawltak a ngaihtuah in, Pathian in a sawl ziak a Jesu’n hon it a bang. ‘Banghanghiam chih leh Pathian in khovel a it mahmah a, huchi’n a tapa tang neihsun a pia’ chih ahihmanin (Jn.3:16). A Pa’n a sawl hiam ahihke’h (mihing a siam lai bang a) kikum uh leng ahi maithei – Jesu sih ding etsakna Isak in Pa Abraham Moria tang a kithoih dia kuan thumangtak a zuih toh i gel khawm leh (Gen.22:1-19; cf.Rom.15:4). Ahitak in bel, a Pa phut (sawlluih) ziak hilou in, Jesu’n amah thu leh deihtelna liauliau a mihing a hong piang in, khovel khelhna pua leh lamang ding a khros a hong si ahi. “Khris i sih sik a a sihna ah a hon itna a langsakta” (Rom.5:8). Amah thu a Jesu’n hon it (=hong kipia/hong si chihna) ahih dan a kam ngei a a gen Johan in ana chiamteh nih taklang ni.
“Hiai ziak in Pa in kei a hong it hi: laak nawn ding a ka hinna ka piak ziak in; kuamah in a hon laksak kei ding; keimah thuthu in ka pe zaw ding ahi: pe thei ka hi a, la nawn thei leng ka hi. Hiai thupiak ka Pa kiang a kipat ka muh ahi (Jn.10:17-18).
“Jesu aw ngaihtak in a kikou a, Pa, na khut ah ka kha ka hon kemsak hi’ a chi a, huan, huai a chih khit in a kha a khahta hi.” (Lk.23:46a, cf.Sam 31:5).
Itna koipan hiam?
‘Itna zalen’ tuh Pathian – Elohim (plural), Pa+Tapa+Khasiangthou – a kipan ahi; hiai tuh leitung leh mihing siam ma pek thu om ahi. “Abraham omma in leng ka om / before Abraham was, I am” (Jn.8:58) chipa Jesu’n matsak a a om zan in Gethsimani Huan ah ‘Ka nungzuite kia ding ngetsak ka hikei a, a thu ziak ua kei hon gingta lai dingte ding in leng ngetsak ka hi’ chi-in a thum (Jn.17:20). Hiai Jesu thumna ah ‘itna zalen’ kipatna/abul teltak in muh theih hi.
“Pa nang kei non piakte, ka kiang a ka omna a om ding in ka deih; leilung pian ma a itna nang non piak ka thupina a muh theihna ding un” (Jn.17:24).“Nang kei non itna bangbang itna amau a a om a, kei leng amau a ka om theihna ding in” (Jn.17:26).A thuma-thunung theih na’ng in gen beh zek lehang. Bible tuh ‘zalenna’ laibu ahi. Genesis apan Kilakna laibu sim lehang a thupaipi (theme) tuh ‘zalenna’ ahi chih muh khiak thakthak in a om. Genesis laibu ah ‘i kibatpih in, eimah mah bang in mi i bawl ding’ chi-in Pathian in Adam leh Evi siam in a ‘itna zalen’ pia hi. Himahleh a ‘zalenna’ uh Pathian thupiak zuihna ding a zang lou in, a ut bang ua ‘zalen’ (pheleen) a nek phallouh thei a nek ziak un Pathian ‘itna zalen’ – huai launa tengteng delhmang (cf.1Jn.4:18) – tuh mansuah ahihman un ‘lau’ in Pathian mu ngam lou in a kibuksan uh (Gen.3). Itna tuh thupiak zuihna ahi (Jn.14:15; 1Jn.5:3; 2Jn.1:6). Hiai thu Jesu’n khovel a kum 33 sung mihingte sinsak leh chialpi in, a hinna leh sihna toh hong gen in ‘itna zalen’ mihingte’n a mansuah khak neihnawn theihna ding kong hong honsak hi. “Khris i sik a a sihna ah a hon itna a langsakta” (Rom.5:8). Bible ‘zalenna’ laibu in ‘lampi’ Jesu Khris (cf.Jn.14:6) mihingte hong kawkmuh in, amah tawn a paite van thak, hinna sing leh adangdang, Genesis a mihingte’n i mansuah tengteng muhkik-nawnna thu Kilakna laibu in hon hilh hi.
Itna: pumpiak-nasep
‘Itna’ tuh mihing khuak a ‘chemical reaction’ in a piansak bang misaim pawl khatte’n gen hi. Himahleh ‘Khris hon itna: itna zalen’ bel huai bang leltak leh feeling, mihing lungput kikhek zihzeh thei ahi kei. Lungsim tawng a tupna siang leh ngaihtuahna hoih, kampau-omdan-gamtat-khohei leh nasep-silbawlte a kilangkhia ahi zaw. ‘Jesu’n hon it’ chih chiang in Jesu’n a hinna hong piakna, a sihna genna hi pek hi. ‘It/itna’ tuh nasep-thilhih toh ton gige hi. “Nou non it uleh ka thupiakte na zui ding uh” (Jn.14:15). Samari khua khat in a kipahpih louh ziak in van apan mei Eliza bang a samkhia a haltum ut valnou Johan hong upat in ‘Jesu itna: itna zalen’ a theisiamta! (cf.Lk.9:54, 2Kum.1:10-12). Huchi’n a laikhak ah ‘itna zalen’ hichi’n ana hilhchian hi.
“Hiai ah itna bang-ahia chih i thei hi; ama’n tuh ei adi’n a hinna a piak tak ziak in; e’n leng unaute adi’n i hinna i piak sam ding ahi. Himahleh kuapeuh in khovel sum nei in, a unau tasam in mu taleh, amah tuh lainat tuan keileh, Pathian itna amah ah bangchi’n a om dia? Naute aw, thu kia in it kei ni; lei kia in leng it sam kei ni; thilhih leh chitaktak in hizaw hen.(1Jn.3:16-18).
Atung a Johan gen ‘itna zalen’ mah kum 60 vel malam a Jesu’n a sinsak ahi. “Thupiak thak k’on pia ahi, ki-it un; ke’n nou k’on it bang in nou leng ki-it un. Na ki-it uleh mi tengteng in ka nungzuite na hi uh chih huai ah a thei ding uh.” (Jn.13:34-35).“Hiai ka thupiak ahi; ke’n nou ko’n it bangin noumau leng ki-it un. (Jn.15:12).
Itna’n banhkim phuut
‘Jesu hon itna: itna zalen’ in tuun khak louh a nei kei; mi tengteng a huap. ‘Itna’ thumal tuh “agape” kichi phulouh itna, a mutu lohkhiak hilou, a petu’n a hoih pen deihsakna, pumpi a kipiakna, thilhih leh nasep a kilangkhia thilhoih ahi. ‘Zalen’ in a kawk theih a tam: khaamna, gaakna, ukna nuai a omlou; eimah thu a om/pai theihna; mahni kivaihawmna leh adangdang. Himahleh i paipih dan in, agape ‘itna zalen” in a huap a let dan anuai a bible tangte’n hon musak. ‘Itna zalen’ nei a, langsak thei ding in Pathian in tupna leh hihtheihna hon pia hen!
- “Mihing in a lawm adia a hinna a piak val a thupizaw a om kei.” (Jn.15:13)
- “Pathian in khovel a it mahmah a, a tapa tang neihsun a pia” (Jn.3:16)
- “Na melmate it inla, nang hon sawite thumsak in.” (Mtt.5:44)
- “Pasalte aw, na zite uh it un; Khris in saptuam it a, a sih sik a a kipiak bang in.” (Eph.5:25)
Lampi hoihsem
‘Jesu hon itna: itna zalen’ tuh sepkhiakna ahi i chita; himahleh huai nasep-silbawlte pen tupna hoih leh lungsim tak toh hih ahih kei leh ‘itna zalen’ ahi thei kei. Paul in thilpiak chi tuamtuam leh tampi dong Korinth saptuam a laikhak ah hiai a chah: “Thupiak thupipen lunggulh mahmah zaw un; huan, lampi hoih sem ka hon ensak ding hi.” (1Kor.12:31). Aban i sim leh ‘itna zalen’ poimoh dan leh kilat dan hoihtak in ana hilhchian hi.
Itna kiphatmoh dan
1Mihing paute leh angel paute in thu gen mah le’ng itna ka neih kei leh dak ging lel hiam, dakkhutbet ging lel hiam ka hi ding hi. 2Huan, thugen theihna nei in, thugenkholh tengteng leh theihna tengteng thei vek in, mual suan theihna khop hial ginna kim nei mah le’ng itna ka neih kei leh bangmah ka hikei hi. 3Huan, migentheite vakna ding in ka sum tengteng pe vek in, ka pumpi leng halmang ding in pe mah le’ng, itna ka neih kei leh kei ding in bangmah a phatuam kei hi. (I Kor.13:1-3)
Itna kilatdan
4Itna in a dohzou a, a migi a, itna in a haza kei a, a kisathei sam kei.5Itna a ki-uangsak kei a, a huham sam kei. Itna in amah thu lou thu a salou kei a, amah angsung a khual sam kei. A heh baih kei a, hehsa in a om den sam kei. 6Itna in gilou a kipahpih kei a, adik a kipahpih zaw.7Itna in bangkim a thuak teitei a, bangkim a gingta a, bangkim a lam-en a, bangkim a thuakkhe zel hi.” (I Kor.13:4-7)
Itna mikim hih theih khenkhat
‘Itna zalen’ nei mi’n Pathian a thei; Pathian lah itna ahi ngal a (1 Jn.4:8). Kum 33 vel leitung a hong leen sung in Jesu’n ‘itna zalen’ athu leh thilhih in na sinsak den hi. La a i sak bang in tuate gen le’ gelh seeng hilou a, bible a gelh a omte amah i gintak theihna ding ahi (Jn.20:30). ‘Itna zalen’ tuh kalvari sing-khros tung tanpha ah Jesu’n hon lak a, tuate taklang lehang simtu kuahiam in ‘Jesu’n a hun nanung a hiai teng a semkhia ahihleh ke’n …. ! ka ‘zawl’ bang a chi thei, ‘itna zalen’ theihchian a midangte deihsakna khitui toh hilh i lak a a om khak leh.
- “Pa, amau ngaidam in; a thilhih uh a thei kei ua ahi” (Lk.23:34). Ngaihdamna hauh ding; kidaam louh ding. Tung a khialte ngaihdam mi’n Pathian ngaihdamna mu ding.
- “Tuni in ka kiang ah paradise ah na om sam ding” (Lk.23:43). Khamuanna petu hih ding. Midangte dia vualzawlna hih ding.
- “Numei, en in, na tapa”. “En in, na nu” (Jn.19:26-27). Hon suangtu nu/pa tung mohpuakna tangtung. Inkuan limsak, phungvuh, puah. Theihphatawp suah panlak thak.
- “Ka Pathian, ka Pathian bangdia hon paisan?” (Mt.27:46; Mk.15:34). A mohkhutu hih pom/litlouh. Ei thulimlouhnate, lohsapna, chitlahna, ngoh di zong lou; hon suangtu nu/pa, sanggam, midang ngoh/mohsa lou; asia-apha khuk khawm.
- “Ka dang a taak” (Jn.19:28). Eimah poimoh leh taksap thei, limsak. Hon pe thei mite, Pathian ngen bilbel. ‘Ngen in, piak in na om ding uh’ chih thuchiam lah i nei ngal a.
- “Zoh ahita” (Jn.19:30). Itna nasep pan a zohna. mihinpihte adia sepsakna. kipumpiak a thilhoih hih mualsuah.
- “Pa, na khut ah ka kha k’on kemsak” (Lk.23:46). Pathian a muanna ngak. atawp pha a gin-om a sem.
Thukhitna
Pathian be dia hong kuan Grik kuate hiam in Philip kiang ah ‘Pu, Jesu ka mu nuam uh’ chi-in kimuhpih a tum uhi. (Jn.12:21). Aban i sim suk zek leh Philip mah in leng “Toupa, huai Pa hon ensak in, huchi in kou adi’n a hun ding” chi a a ngetna Jesu dawnna i mu: “Philip, hiai tanpi na kiang ah ka om a, huchi in leng hon theilou maw? Kuapeuh kei hon mu tuh Pa mu ahi. Huai Pa hon musak in bangchi chih a na chih ahia?” (Jn.14:9). Mosi in Pathian kiang ah, ‘ka hon ngen hi; na thupina hon ensak in” a chih in, ‘ka mel na mu thei kei ding; mi, kei hon mu a hing kuamah a omlouh ziak in’ chi’n Pathian in a ‘thupina’ a musak kei a, himahleh amah adia hoihzaw a hihsak.“Na ma ah ka hoihna tengteng ka paisak dia, na ma ah Toupa min ka tangkoupih ding. Ka hehpih nop mi ka hehpih dia, chitna ka etsak nop mi chitna ka ensak ding a chi hi.”(Ex.33:19).
‘Jesu hon itna: itna zalen’ theichian ding in eite’n leng ‘Jesu/Pa ka mu nuam’ chi teei a a mel uh i zong hoh in poimoh hi. Hiai tuh ‘laipek siang khenlam’ hilou in, Khasiangthou pina a gelh a na om bible sung ah kimu hi. Etsakna di’n Pa lungsim tapa taimang tangthu tungtawn in Pa i muhchian theihna ding in Luka 15:11-31 sung ah eite dia gelh in a om: “Huchi’n a thou a, a Pa kiang ah a pita a. Huan, gamlapi a a omlai in, a Pa’n a na mu a, a lainat mahmah a, a taai a, a va pom a, a tawp tontan a.” (Lk.15:20). Peter in a laikhak ah “Amah thupina leh hoihna ziak a honsampa, a tanchin theih ziak in a Pathian thilhihtheihna in, hinna leh pathianlimsakna lamthu ah thil tengteng a hon peta hi” (2 Pet.1:3). Huaiziakin ‘Jesu/Pa ka mu nuam’ chi-in akiang ah ngen teei lehang Mosi tung a ahih bang in, ei deih hilou in ama’n in eite ding a hoihzaw tham in hon sepsak ding hi (Rom.8:28). Huchi’n ‘lampi hoihsem’ hinna kong lutna hong musak in, ‘itn zalen’ ah amah toh ton a pai thei ding hihang! Pathian in a belam bittak in hon pi’n hon huai henla, khawlna tui gei ah hon pi zel hen!
*****