David in Pathian tuh phatna la in hiai bang in ana gen hi, “Toupa thu a dika; a thilhih tengteng thutak a hih ahi ngal a. Diktatna leh vaihawmna dik a it nak a, leitung Toupa chitna in a dim hi” (Sam 33:4,5)
Itna hau, hoihna a dim Pathian ahihna (trait) khat tuh DIKTATNA ahi. Diktak a vaihawm tuh a deihdan ahi (Sam 37:28; Paunakte 11:1; Kolosate 3:25). Gilou a kipahpihkei a, gitlouhna nasemte a hua a, zuau genhatte hih mangthang dimdem ding hi (Sam 5:4-6). Huan ah, Amah tuh Pathian SIANGTHOU ahi a, Amah bang a siangthou dang a omkei (1Sam.2:2). Huaiziak in, a mite tuh a sianthou ding chih A thupiak ahi a, siangthou leh lau kawm a biak ding ahi (1 Peter 1:15-16; Sam 96:9). Thilteng Amah siamsa ahihziak in Amah kia Pathian ahi a, a mite’n pathian dang himhim Amah kheel in a neithei kei ding uh chih a thupiak ahi tawntung (Exodas 20:3-5; Diuteronomy 32:39). Hiaiziak in, THIKTHUSIA Pathian ahi a, pate khelhna khang thum/lina tan a tate tung a huhamtak a PHULAK ching Pathian ahi.
A tomlam a gen in Pathian bel khelhna toh kituak thei ngeingei lou a, khelhna hih khempeuh tung ah A hehna hihlat in om zel hi, “Thutak dikloutak a dalte leh Pathian limsak louhna leh diktatlouhna tengteng tung ah van a kipan Pathian thangpaihna a hong kilangta hi” (Romete 1:18), Gawt louh inleng koih ngeilou hi (Paunakte 11:1). Huai khelhna mah in Pathian toh hon khen hi (Isai 59:2). Mite a khelhna utoh kiguun in thukna diktak pe ding hi,“A thilhihte uh bang in, a thilhihte uh bang mahmah in aman a thuk ding, amah dou mite hehna in, a melmate thukna in a thuk ding…” (Isai 59:18; Johan 12:48). Huaiziak in, “Pathian hing khut a puk tuh thil mulkimhuaitak ahi” (Hebrute 10:31). Paul in hichiin hon gen hi, “Pathian hoihna leh a thukhauhna ngaihtuah in: a pukte a ding in a thukhauhna; nang a ding in bel a hoihna, hoihnaa na om gige leh; huchi a hihkeileh, nang leng sat khiak in na omsam ding” (Romete 11:22). A mulkim huaidan thei a, Pathian’ thukhauhna i theih chet semna di’n hun thum ah etsakna bangzah hiam chiat toh en leng-
- Nidang Lai Hun (Past)
TUICHIIM: MI TENGTENG GITLOUHNA TUNG A PATHIAN THANGPAIHNA (Genesis Bung 6 leh 7)
Noah kum 600 ahih kum in leitung pumpi tuum din Pathian in van tohlette hong in ni 40 leh zan 40 sung vuah zusak hi. Huai in leitung pumpi ni 150 sung tuum suak a “Lei a thil hing chiteng omte, mite, gante, ganhingte, tung a leeng vasate toh hihmang in a om ua, long (Ark) sunga om Noah leh a kiang a omte kia hawi in a om uhi” (Genesis 7:23). Ka siamsa ahi chia khatvei ngaihtuah thak ning chihna himhim omlou, hehpihna neilou bang phial in Pathian in hinna nei khempeuh mah leitung apan tui-in hihmang hithet hi. Mulkim huai mahmah!
Khenkhatte ngaihsut bang a Itna hau, hehpihna a dim Pathian ahihna toh kituaklou khop a a thangpaihna hiai khelhnate ziak ahi:
– Pathian’ mite leh khovel mite kiteen polhna ziak ahi (6:2);
– Gitlouhna a dim a omdan uh leh a ngaihtuahnate uh ziak ahi (6:5). Gitlouhna a dim ahi uh.
– Khial, thuhilhna manglou leh kisik noplouh ziak (1 Peter 3:20): “Ginna in Noa tuh thil muh nailouhte lam thu ah Pathian hilh a na om in, Pathian laudan siam in, a innkuansung hotdamna ding in long a bawl a…” (Hebrute 11:7; cf Genesis 6:9). Midangte ginna tuh a thuzak uh gingta lou a, akisik noplouh uh ahi (cf. Romete 10:17-20). Noah kiang kia a Pathian in thugen hitaleh, Pathian khentuam nei suak ding hi. Huaiziakin, Kisik ding a thuhilh a om ahi ua, himahleh kisik sang in khelhna ah om ua tua ziak in Noah leh a inn kuante kia Pathian’ hehna apan hotdam in om uhi.
KUMPI SAUL: A MI TEEL THUMANLOUHNA ZIAK A PATHIAN THANGPAIHNA (1 SAMUEL 15)
Kish tapa Saul tuh Israelte kumpi dia teel masak pen ahi. Pathian’ thaunilh himahleh Pathian deihdan sang a ama hoihsak bang leh utdan a na asepsek ziakin kumpi ahihna deihlouh ahih phetlouh kumpi khang bei hial in sihsak in om hi. A hinkhua apan in thuman louhna ziak a Pathian thangpaihna lauhuai dan muhtheih hi (1 Samuel 15).
- Amalekte tuh Esau tapa Eliphaz suante ahi uhi (Genesis 36:12);
- Amalekte tuh a suangtu apu uh Esau apan Pathian huat ana hi touden uhi (Romete 9:13; Genesis 25:34; 26:35; 27:41; 28:8-9);
- Aigupta apan hong pawt tung uapan gamchiam a zotlai un Israelte ana doutou ngitnget uhi (Exodas 17:8-16; Numbars 14:41-45 & adg, adg);
- Hiai Amalek mite vannuai apan hihmang ding in Pathian ana kichiam hi (Exodas 17:14,16);
- Amalekte tung a Pathian kichiamna tangtun ding in kumpi Saul tuh seh ahi, “…Amalekte sual ding in kuan inla, a thil neih tengteng uh hawi himhim neilou in hihmang vekin; numei pasal naungekte, nawi nelaite, bawngtalte, belamte, sangawngsaute, sabengtungte toh hihlum vek in a chi a” (1 Samuel 15:1-3).
Thupiak a om bang ngei in Saul in Amalekte vadou in vazou hi. Himahleh, a mite lauh ziak in Toupa’ thu zuilou in kithoihna ding gallakte la in, a kumpi uh Agag hingmat lai hi. Huaiziakin, kumpi Saul tung ah Toupa’ thangpaihna hiai bang in tung maimah hi-
- Toupa tung a a tatlek ziakin Kumpi dia Pathian seh mahmah himahleh deihlouh a om in, a kumpi khanggui leng midang (David) kiang ah piakin om maimah hi (v 23; 1 Kronikul 10:13-14).
- Atate kumpi khanggui zom ding omlou in sibei ua, amahmah leng zumhuai tak in kidawtlum maimah hi.
- A thahgam louh Amalekte a khonung a hong kikhawm in David dou ua, a inkawte leng matsak lai uhi (1 Samuel 30:1-5).
KORAH, DATHAN & ABIRAM: A SEHSA MAKAITE TUNG A HELNA ZIAK A PATHIAN HEHNA HUHAM (NAMBARS 16:1-50)
Mosi ahihleh Israelte Aigupta apan pikhe dia Pathian in a seh, Makai dia thuneihna apiak ahi. Huan ah, Aaron ahihleh kuamah in a laksak theihlouh Siampu nasep sem dia Pathian ngeingei in a sehtuam ahi (cf. Exodas 28:1; Hebrute 5:4). Korah ahihleh Levi chi Kohath inkote, Biakbuk a nasep tuamtuam semdia tangot ahi uhi (Nambars 3:31). Dathan leh Abiramte ahihleh Reuben tate ahi ua Biakbuk nasep ah tan neilou ua, vaihawmtu dia telkhiakte lakah leng tel banlou uhi. Korah, Dathan leh Abiramte’n pawl kai in, mite fuihsia in vaihawmte lak a tel 250-te toh Mosi leh Aaronte paihkhiak tum a kiphin in a thuneihna uh chouna bawl uhi (v.1-3).
“Levi tapa Kohat, huai tapa Izar, huai tapa Kora pen Eliab tapate, Dathan leh Abiram leh Peleth tapa On, Reuben tate toh mite a pi ua: Israel suante, mi langsal deuhdeuh mipi lak a heutu vaihawmmi dia telte lak a mi zanih leh sawmngate toh Mosi mah ah a va kisa ua: Mosi leh Aron sawm in a kikhawm ua, a kiang uah, Na ut lua uh, Na ut lua uh, mipte lah a siangthou chiat ngal ua, TOUPA lah a lak uah a om ngal a: bangziak in ahia TOUPA mipi omkhawmte tung a na kikoih tungnun tuam uh? A chi ua.”
Hiai mite’n tuma zek in Pathian sehsa Makai (Mosi) a gensiat ziak a A thangpaihna huaisetak Miriam mahmah apan zilding nei uhi. Huailai in“…ka sikha Mosi bangchidan a gense ngam na hi ua” (Nambars 12:8) chi in, Mosi a gensiat ziak in Miriam tuh Toupa’n a pumpi a phak (Leprous) sak maimah hi (Nambars 12:1-16). Hinapi in Korah, Dathan leh Abiramte tuh Mosi leh Aaron tung a hel (rebel) in –
- Vaihawm sakna musit in, a thu uh kalh uhi (Juda 8-11) –“Mosi leh Aron sawm in a kikhawm ua, a kiang uah, Na ut lua uh, Na ut lua uh, mipte lah a siangthou chiat ngal ua, TOUPA lah a lak uah a om ngal a: bangziak in ahia TOUPA mipi omkhawmte tung a na kikoih tungnun tuam uh”(v.3).
- Phunchiak, Thumanglou leh Hazatna (v.11-14) – “A giah mun uah Mosi a hazata ua, TOUPA mi siangthou Aron toh” (Sam 106:16). Heb.13:17 toh bukkak in.
- Pawltuam kai in helna bawl uh (v.1-2) – “Helna zaw aisan siamna khelhnate toh a kibang a, engtatna zaw milim biak leh pathian lim biak toh a kikim”(1 Sam.15:23). Dan nuai ah hiai bang a khialte tuh sihsak ngeingei ding ahi.
- A helna uh tuh Pathian kalh a helna ahi – “nang leh na pawlte tengteng TOUPA kalh in na kikhawm uh ahi”(v.11).
Huaiziak in, Pathian in kikhawmte (congregation) tengteng hihmanthat sawm hi. Himahleh, Pathian kiang ah, “Pathian aw, sa tengteng kha Pathian, mi khat khelhna ziak in mipi tengteng tung ah na heh dia hia?” chiin Mosi leh Aaronte’n ngetsak lai uhi. Hitamahleh, a sehsa makaite muhsitna, thumanlouhna leh a lak ua helna pen Amah (Pathian) kalhna ahihziakin helna bawl Korahte inkuan tuh mulkim huaitak in lei in a hing in valh in mangthang ua, adang 250-te mei in kanglum maimah uhi (v32-35). Huanah, a zing in Israel suante a phun nawn ua, Toupa hehna a tohthou ziak un Hipi (Plague) a gawt in omnawn ua mi 14700 in sihloh lai uhi. Hichitel a mulkim huai gawtna Israelte khangthu ah manglou ding kia thamlou in tuhun a khristiante a dia sinlai poimohtak ahi (Romete 15:4).
- Tu Hun (Present)/ Khristian Hun
Mi tampite’n nidang lai in (thukhun lui) Pathian pen huham, mulkimna bei, itna neilou leh lauhuai a, Thukhun thak ah bel itna a dim, hehpihna hau leh lungnel chi uhi. Hilou, chikmah a dang ngeilou, a bul leh a tawp, tangtawn apan tangtawn a kibang gige Pathian ahi (Hebrute 13:8; Kilakna 1:8; Ps.90:2).
Nidang lai in mihingte’n A thu a manlouh chiang un gawt pahpah hi. Tu hun (Khristian Hun) ah bel kisikna hun pia in mihing lam ah a dohzou zaw (2 Peter 3:9) a, A thukhauhna khiamlou in pa in tate a it ziak a a sawi bang in (Hebrute 12:6) “A sianthouna i tan theihna ding leh i hoihna ding in” (Heb.13:10) hon thunun (discipline) zaw hi. “Ahihhang in, ngenteltak in eimah kingaihtuah zel lehang vaihawm sak a om nak lou ding i hi uhi. Himahleh, vaihawm sak a i om in leng, khovel toh siamlouhtang a i om louhna ding in, Toupa taihilh in i omzel ahi” (1 Korinth 11:31-32).
ANANIA LEH SAPPHIRA: DIKTATLOUHNA THU A PATHIAN THUKHAUHNA
“Peter in, Kha Siangthou khem ding leh gamman a khen im ding in bang dia Setan in na lungtang hihkhauh ahia? … Huan, Anania in huai thu a zaktak in a puk a, a sita a; huan, a za peuh in a lau mahmahta uh” (Nasepte 5:3-5).
Saptuam hong dinkhiak chil ahi a, nungzuite tuh Khasiangthou a dim a om a, neih kikop a, thilphaltak a omlai un (Nasepte 2:45; 4:34-37), Satan in na honsem in Anania leh Sapphira-te nupa in a gam uh hon zuak teisam in a man tuh a khen im in Sawltakte kiang ah hontawi uhi. A kiphalna zah uh diktat tak a pia hile uh poilou ding hina pi (v.4), midangte muh a thilphal bang a kilat ut in zuau genin Pathian khem uhi. Hiai ah Anania leh Sapphirate khelhna tuh-
- Satan khemna a puk a, a lungtang uh Satan luah dimsak (v3);
- Khasiangthou leh Pathian khem (v.3,4);
- Akan bang a zuaugen (gamman im khen) a Pathian hehna tokthou (v.1,2; Joshua 7:1)
Mihing lui i suahkhiak a mi thak (piangthak) i hong hih chiang in zuau gen louh ding ahi (Kolosate 3:9). Midangte el bawl a hazatna neih tuh khovel/Satan a hihna ahi (Jakob 3:14) a, khemna a i puk leh (1 Korinthte 10:13) hiaite diktatlouhna ahi a, Pathian thangpaihna ahi (Romete 1:18). Huaiziak in, Anania kia hilou in huai diktatlouhna thukim pih a zi Sapphira (v.8-9) tung a Pathian’ thu khenna tuh sihna ahi (v.5, 10). A hong dingkhe chil saptuam ah Pathian a thu a khauh (serious) ahihdan lahna ding in hiaibang nasep mulkim huai (extreme action) lak ngai hikha ding hi. Tua phet hilou in hiai thununna midangte lak ah vauna (warning) ahi a, saptuam(te) sinlai hoihtak pia in a sianthouna kepbit in om hi – “Huan, saptuamte leh huai thu za peuhmahte’n a lau mahmah uhi” (v.11).
1 KOR. 5:1-13: THANGTATNA TUNGA PATHIAN’ THU KHAUHNA
A min taklat louh Korinth khua a mikhat (unau min pua – v.11) a pa’ zi luppih (sexual immorality- perhaps, his stepmother) tungtang thu ah Pathian’ thu khauhna muhtheih hi. Hiai mipa tuh –
- A taksa hihmang ding a Satan kiang a piak ding ahi (v.5);
- Kithuahpih louh ding (v.11);
- A kiang a leng neklouh ding (v.11) ;
- Koihmang ding ahi (v.13).
BANGZIAK A HIAI BANG THUPIAK PIAK HIHIAM?
Thangtatna (sexual immoralilty) tuh sa thilhih a hi (Galatiate 5:19) a, Sianthou louhna, Pathian a dia kihhuai ahi. Huai bang thangtatna tuh tawpsan ding Pathian deihdan ahi (Nasepte 15:20,29; 1 Thessalonikate 4:3). A tomlam a gen in “A taksa hihmang ding a Satan kiang a piak ding ahi” chih tuh: Saptuam a behlap a omma a ahong kipatna khovel, huai tuh Satan a (1 Johan 2:15-16) a sawlkikna/paihkhiakna ahi. Huchi a hong kisik a (Romete 2:3-4) a kha pen hotdam a om theihna ding ahi. Tua bangdeuh in, ginna lam a long kisia, sinsakna tuam sinsak Himeneia leh Alexanderte leng hong kisik theihna ding ua Satan kiang a piak in om uhi (1 Timothy 1:19-20).
Thangtatna (kingaih) toh kisai a Pathian’ thu bangzah hiam taklang lai leng:
- “Milim biakna thilnin nek khawng kingaih khawng, sa heklup leh sisan nek khawng tawpna dingin a kiang uah gelh zo lehang …. kingaih khawng tawp le uchin ka chi uh”(Nasepte 15:20,29);
- “Ka laikhak ah kingaihhatte kithuahpih lou ding in na kiang uah ka gelh a; … kuapeuh, Unau min po ngal in, kingaihhatmi hiam, mi huaiham hiam, milim bemi hiam, hanhatmi hiam, zukham hatmi hiam, lepgumi hiam hileh, kithuahpih lou ding in na kiang uah ka gelh ahi; mi huchibang kiang ah nek leng ne lou ding in”(1 Korinthte 5:9-11);
- “Pathian deihlam, na siangthouna ding uh hiai ahi: kingaih tawpsan un” (1 Thessalonikate 4:3);
- “Kingaihhat leh mi thanghuai leh, mi huaiham himhimin (mi huaiham zaw milim bemi a hi) Kris leh Pathian gamah tan ding himhim a neikei uh chih na thei mahmah ngal ua”(Eph.5:5).
Tu hun I chi hiam Khristian hun tuh hehpihna hun ahihman in Pathian’ thukhauhna tuh:
1) Ta khial bawldikna ding leh ngahkik (restore) na ding;
2) Saptuam kep siangthou a om theihna ding leh
3) Saptuam a kipumkhatna leh ginomna kepbitna ding in, thununna dan in piakin om hi (1 Korinte 5:5; Matthai 18:15; 2 Thessalonikate 3:14; Galatiate 6:1; Romete 16:17; 1 Thessalonikate 5:14, 6:1; 2 Peter 2:2). Tua bang a Pathian’ thukhauhna saptuam a gen leh sep ahihchang in a lehlam ah Pathian’ itna gen uang in khelhna khuhna ding bang, a khial pen gupna ding bang, leh tupguk (motive) tuamtuam ziak bang in zamtak a kalhna (opposition) om thei mawk hi. Polam mite bel Pathian mahmah in vaihawm (judge) ding hi (1 Korinte 5:9-13). Himahleh, “Thumanglou tate tung ah Pathian’ thangpaihna a tung nak hi” (Ephesate 5:6). Huanah, lungtang khauh leh kisik theilou/noplouhna toh kiguun hehna, Hehna ni (Day of Wrath) a ding a kholkhawmna ahi (Romete 2:5; Nahum 1:2).
III. Hun Hong Tung Ding (Future) A Pathian Thangpaihna/Hehna
“Huaiziakin mat ding zuan a kathoh ni a tun masiah hon nangak un TOUPAN a chi; namte kaihkhom ka tup ahi ngal a, lalgamte ka suktuah a a tung ua ka hehna ka sunbuak theihna ding in, ka thangpaihna lauhuai tengteng; ka mullitna mei a lei tengteng nekgaih a om ding lah ahi ngal a”(Zephaniah 3:8).
Pathian’ dohzohna (patience) a bei chiang in a thuak dia kilawm mite (cf. Ephesate 5:6) tung ah hehna toh hong pai ding hi. Paul in Romete kiang ah, “Pathian in a hehna leh thilhihtheihna latsak a ut a” (9:22) tua ahihman in “…gam chih a mi tengteng kisik ding thu a peta hi, ni achiam ziak in” (Nasepte 17:30). Huai ni tuh Pathian’ “Hehna Ni” ahi (Romete 2:5). Phu a lakna ni hiding ahihman in kisik a kibawl thakna ding hun om nawnkei dia, “Thutak dikloutak a dalte, Pathian limsakloute leh diktat louhna tengteng” tung ah a thangpaihna sunbuak in om ding hi. A hehna tuh Pathian in khentuam neilou in diktattak in semsuah ding a, michih tung ah dik-leh-tang (fair) in thukhen ding hi. A ziak bel huai hun chiang in Jesu “Ginom leh Dik” (Kilakna 19:11), a min “Pathian’ Thu” (v13) kichi in kidouna bawl dia, a kam a kipan namsau (cf. Johan 12:48; Hebrute 4:12) in namte sat ding ahih ziak in. A mulkim huaidan bel, siamlouh tansak a om tengteng “Haltuina mei ah paihlut in om ding ua, huai ah kah le hagawi a om” (Matthai 13:50). Huai bel Meidil (Lake of Fire) (Kilakna 20:14) ahi a, huan hihnat a omna uh meikhu tangtawn tangtawn in a zamtou dia (beini neilou ding), sun leh zan in tawlngakna a neikei ding uhi (Kilakna 14:11).
- Thu Khitna (Conclusion)
Sawltak Paul in Romete kiang a ana gen, “Pathian hoihna leh a thukhauhna ngaihtuah un” (Romete 11:22) bang in, gen dau hikei mahle hang Pathian’ itna leh hoihna I theih kawmkawm a A thu khauhna toh I bukkak gige kisam hi.
Laisiangthou ah Pathian’ itna kigen zahzah in Pathian’ Hehna/Thangpaihna kigen tam veve hi. “Pathian’ Hehna” kichi thumal kia leng mun 12 sang a tamzaw ah muhtheih in om hi.Hehna, Thangpaihna, lungkimlouhna chia kileh khiatna Greek thumal Orge leh Thymos, Thu Khunthak Laisiangthou kia ah leng mun 40 val ah muh theih in om hi. Tuate thuktak a va sutlouh inleng Nidang lai hun, Thu Khunthak hun leh hun hong tung ding a Pathian a Thu khauhna/chihtakna ziak a, A hehna tohthou a omsekdan kichiantak in muhtheih in om hi. A mite hiin midangte hitaleh A dikna, Sianthouna, Diktatna leh Thuneihna kalhkha zawng a om khak chiang un a khelhna utoh kiguun in kinohtak leh kilawpman thu hiam hizawlou in dohzohna toh (much long-suffering) A thukhauhna a thuak dia kilawm mite tung ah langsak zel hi.
Thu Khunlui hunlai bang in, Thu Khunthak hun ah khelhna man gawtna piak pahpah hilou in “…kuamah manthat deihlou a, mi tengteng hong kisik deih in noumau lam ah a dohzou zaw ahi” (2 Peter 3:9). Huaiziak in, “Gilou nasep kintak a gawtna a kibawllouh ziak in, huaiziak in mite tapate lungtang gilou hih ding in huai ah koih kip in a om hi” (Ekklejiastis 8:11) achih bang deuh in hun tamzaw ah a thukhauhna ngaihdau khaknak in omsek hi. Himahleh, Pathian’ thu khauhna kikhiam tuanlou in A misiangthoute sepsuah ding in Thununna peveve hi. Sinsak a om bangbang a huai thununna sepsuah tuh misiangthoute mohpuak ahi.
A thuaktheihna hun bei chiang in Pathian theilou mi leh i Toupa Jesu’ Tanchinhoih taksangloute tung ah phula ding hi. Amau tangtawn manthatna a gawtna leh Toupa omna leh a thilhihtheihna thupina a kipan pawsiahna a thuak ding uhi (2 Thessalonikate 1:8-9).
Gelhtu : Paukhanmang
*****