By – Jamson –
I Thupi “TANCHINHOIH GENLOUH A HUAISIATNA” chih ahihman in I thupi toh kisai tampi I genma in leng Tanchinhoih gen louh hoihlou ahihdan I thupi etlel apan in akilangpah hi. Tanchin hoih gen tuh Pathian in Tanchinhoih gingta a zuite a diing a ahon thupiak ahi hi (Marka 16:15-16; Matthai 28:19-20). Huaiziakin Tanchin hoih gen tuh gingtute adia Pathian in ahon piak mohpuakna lian mahmah khat ahi chih I muthei. Nungzuite a dia zuih diing thupiak lian mahmah ahi chih ngaihsutna a koih kom in huai thupiak, Tanchihhoih gen ngeingaihlouh bangzahta a huaisia hihiam chih I ensuk diing.
I. Tanchihhoih Bang Ahia?
Tanchihhoih thumal tuh English thumal Gospel apan hong kiletkhia ahi. Huai English thumal Gospel ahihleh Anglo-Sexon term ‘god-spell, good story chihna apan ahi. Huan, hiai god-spell thumal leng Latin thumal Evangelium leh Greek thumal Euangelion, ‘good news’ or ‘good telling’ chihna thumal apan hong kilasawn ahilai hi.
Tanchinhoih tuh Laisiangthou thumal ahi a, Laisiangthou ah hiai thumal 100vei val bang ana tuang hi. Tanchinhoih I chih thu kipahhuai chihna himahleh thu kipahhuai khatpeuh gena hipahlou hi. Tanchinhoih (Gospel) I chih chiang in Jesu Khris mikhialte adia hong sihna, vui a omna leh athohnawnna ahi. Sawltak Paul in hiai bang in na gen hi, “Huaiban ah unaute aw, Tanchinhoih kon hilhzaw kon theisaknawn diing a; huai Tanchinhoih na kipahpih ua, huai mah a na ding ua; Kon thuhilh pen na mawk gintak uh hilou a, pomkichian na hih uleh huai mah ah hotdam in na om uhi. Amasapen in ken ka muhsam nou kon hilhnawn a; huchi a, Khrist Laisiangthou bangbang a I khelhnate ziak a asih a, A vui ua, Laisiangthou bangbang a nitthum ni’n kaihtthoh in a om hi” (1 Korinthte 15:1-4)
Jesu Khris mikhialte a dia hong sihna, vui a omna leh thohnawna tuh Tanchinhoih thudik (facts of the Gospel) ahi a, huai Tanchinhoih tuh hotdamna diing a Pathian thilhih theihna ahi (Romte 1:16). Huaiziakin hotdam I hihtheihna diing in huai Tanchinhoih thudik gingta a Baptisma tan a kul hi. “…Khovel teng ah pai unla, thilsiam tengteng kiang ah Tanchinhoih hilh un. A gingta a baptisma tang hotdam in a om ding a; a gingta lou tuh siamlouh tang in a om diing uhi” (Mark 16:15-16; cf. Matthai 28:18-19; Nasepte 2:38). Tanchihhoih I chih chiang in Pathian hehpihna ziak a Jesu Khris tungtawn a mikhialte adia hotdamna hong omkhia ahi. Huaiziak in hiai thu tuh Tanchinhoih, thukipahhuai a hilou theikei.
II. Tanchinhoih Genlouh Huaisiatna
Tanchinhoih bang hihiam chih I taklat khit toh kiton in tun huai Tanchinhoih genlouh a huaisiatnate I taklang suk diing.
1. Thupiak zuihlouhna ahi.
Jesu Khris nungzuite a diing a aloutheilou Pathian thupiak tuh khovel tengteng a pai a thilsiam tengteng kiang a Tanchinhoih gen ahi. “…Khovel teng ah pai unla, thilsiam tengteng kiang ah Tanchinhoih hilh un.” (Mark 16:15; cf. Matthai 28:18-19). Hiai thupiak tuh thupiak lian (The Great Commission) chih in leng ana om hi. Hiai Tanchinhoih gen tuh thupiak (command) ahi. Deihtelna a kinga (optional) ahikei. Pathian in a thupiak himhim ngaihsaklouh leh etkailou in a omsak ngeikei. A thupiakte a khokngaih hi (Nambars 23:19; 1 Samuel 15:29). A a thupiak himhim a zui diingte deihtel na ah akoih ngeikei. A thupiakte tuh thilnih in a zui gige- vualzawlna leh hamsia. A zuite a diing a vualzawlna, a zuiloute a diing a hamsia (Deut. 11:26-28; 30:15-20; Johan 12:48-50; Romte 11:22).
Pathian ta hinailou mihing khat in a zuih ngeingei diing a Pathian thupiak tuh Tanchinhoih gingta a Baptisma tang diing ahi (Mark 16:16). Hiai Pathian thupiak ahi a, hiai Pathian thupiak zui mi toh Hotdam in om diing a, a zuilou tuh siamlouh tansak in om diing hi. Pathian thupiak zuite’n hamphatna a ngah diing uh a om toh kiton in a zuiloute’n hoihlouh a tuah diing uh leng om geihgeih hi. Pathian ta hinailoute’n (alien sinners) Pathian thupiak zuih diing a neih mahbang un Pathian ta hisate’n leng Tanchinhoih toh kisai in a zuih diing uh Pathian thupiak a om hi. Huai thupiak tuh Tanchinhoih gen ahi. “A kiang uah, khovel tengteng ah pai unla, thilsiam tengteng kiang ah Tanchinhoih hilh un. A gingta a Baptisma tang hotdam in a om diing a; gingtalou tuh siamlouh tang in a om diing uhi” (Mark 16:15-16).
Matthai in leng hiai bang in ana gelh hi, “Huchi in, Jesu a kiang uah a hongpai a, amau a houpih a, Lei leh van a thuneihna tenteng ka kiang a piak ahita. Huaiziak in, kuan unla, namchih apan nungzuite bawl unla, Pa, Tapa, leh Kha Siangthou min in Baptis unla. Thu kon piak tengteng zui diing in thu hilh un. Ngai un, kei tangtawn in, khovel tawppha in leng, na kiang uah ka om diing hi a chi hi” (Matthai 28:18-20).
Hiai khovel teng a pai a thilsiam tengteng kiang a Tanchinhoih gen diing a thupiak tuh nungzui sawm leh nihte a diing kia ahih zenzenkei. Amaute a diing kia a koihna a om khanak. Amaute a diing kia a thupiak hielh sawm leh nihte sinkhinvekta uh ahihman hiai thupiak in poimohna nei nonlou diing a, tuni’n kuaman Tanchinhoih I ngen ngainawnlou diing hi. Huai toh kiton in kuaman Tanchinhoih gingta nawnlou diing ua kuamah Pathian thuzui om nawnlou diing hi. A ziak bel ginna tuh Khris thu kigen ziak a hong om ahihziak in. “Huchi in ginna tuh zakna ziak in a hong om a, zakna Khris thu kigen ziak in a hong om hi” (Romte 10:17). Tanchinhoih gen kichi tuh Khris nungzui khempeuh mohpuak ahi chih I theithak diing. Sawltak Paul in Timothi kiang ah, “Theihpih tampite lak a ka kam a thu nazakte, mi muanhuai, midangte hilhsawn thei dingte kiang ah kemsak in” (2Timothi 2:2) ana chi hi.
Huaiziak in Tanchinhoih gen tuh hihlouh theihlouh I tung a kinga mohpuakna ahi. Sawltak Paul in Tanchinhoih gen toh kisai in hiai bang in ana gen hi, “Tanchinhoih gen mahleng kisaktheihna diing ahi kei hi. Hihlouh theihlouh ka tung ah a kinga ahi; Tanchinhoih gen keileng ka tung gik diing ahi” (1 Korinthte 9:16). Huan, Peter leh Johan-te’n leng Tanchinhoih toh kisai in hiai bang in ana gen uhi, “Huchi in amau a sam ua, Jesu min a thugen hetlou diing leh hilh hetlou diing in a chi chiltel uhi. Himahleh Peter leh Johan in a kiang uah, Pathian mitmuh in Pathian thuman sang in noumau thuman a dikzaw hia ngaihtuah un. Kou zaw ka thilmuh uh leh ka zakte uh genlou in ka om theikei uh a chi uhi” (Nasepte 4:18-20).
Huan, Sawltakpite kia lou gingtu mimalmalte’n leng Tanchinhoih amau hihtheih bang chiat in ana gen uhi. “Huai ni’n Jerusalem khua a Saptuam omte, mi’n nakpitak in a sawi panta ua; Sawltakte kia loungal Judia leh Samaria gam kho teng ah a dalhzak vekta uhi. Huan a dalhzakte khoteng ah a paita ua, thu a gen zel uhi. Samaria khua ah Philip a hohsuk a, a kiang uah Khris thu a tangkoupih hi” (Nasepte 8:1,4-5).
Khovel tengteng a pai a thilsiam tengteng kiang a Tanchinhoih gen dia thupiak a om I hihziak un Tanchinhoih I genkei leh Pathian thupiak ngeingaihlou, Pathian thupiak manglou kisuak diing hi. Angkawm louh, tualthah louh, guktat louh diing a thupiak omte zuihlouh a huaisiat bangbang in hiai Tanchinhoih gen dia thupiak zuihlouh leng a huaisia hi. Pathian in Aigutpa a Israel tate pikhia diing a Mosi a sawllai in Mosi in Pathian sawlna ana nial hi. Hiai Pathian sawlna Mosi in ana nial ziak in Mosi’ tung ah Pathian hehna a sou hi (Exodas 4:14). Tuabang mah in enleng Tanchinhoih gen diing a Pathian sawlna I nial leh Mosi tung a Pathian hehna a sou bang in I tung a Pathian hehna a sou khak diing lauhuau hi.
Nungzuite tuh gam tengteng a pai a thilsiam tengteng kiang a Tanchinhoih gendia sawl I hihman in Tanchinhoih genlouh tuh thupiak zuihlouhna khat ahi chih mangngilh kei ni.
2. I Tung Gik Diing
Sawltak Paul in “Tanchinhoih genkei leng ka tung gik diing ahi” ana chi hi (1 Korinthte 9:16). Tanchinhoih gen Paul tung a leng kinga ahihman in huai a tung a kinga mohpuakna buchin kei leh a tung gik diing ahihdan I muthei. Tanchinhoih gen Paul kia mohpuak hilou a ei mohpuak leng hi ahihna ah Paul bang in Tanchinhoih adin I hinkhua pekhia zoukei mahlehhang ei hihtheihna tan a I genkei leh Paul mahbang in I tung gik veve diing hi.
Tung gik I chih bang genna hi diing hiam? Hiai tunggik thumal tuh Laisiangthou a kimu thumal, Pathian zawlneite’n ana zattam mahmah thumal khat ahi. Nam hiam, khopi hiam ahihkei leh mimal hiam in Pathian thupiak a palsat chiang ua zawlnei in atung ua Pathian thutanna/Pathian thangpaihna puankhiakna a ana zat thumal ahi (Jeremia 23:1-2; 48:1-2; Nahum 3:1-7; Habakuk 2:6-10; Hosia 7:13-16; Isai 30:1-2; 45:9-10). Jesu mahmah in leng hiai tung gik thumal tuh mikhial leh midiktatloute tung ah ana zang hi (Matthai 18:7; Matthai 23).
Sawltak Paul bang in Jesu Khris kilakna tungtawn in Tanchinhoih gen diing in sawl in omkei mahlehang, Pathian Kha Siangthou pina tungtawn a gelh a om, Pathian hatkhum Laisiangthou apan Tanchinhoih gen eite mohpuak leng hi ahihdan I theithei uh. Huaiziakin, Tanchinhoih I genkei leh Paul mahbang in ei leng I tunggik kha diing hi.
3. Saptuam Bing Muih Diing
Hotdamna thu (Tanchinhoih) puanzak tuh Pathian in eite khut ah ahon nga. Hiai tuh eite a diing a hamphatna thupitak ahi. Pathian mah in leng hotdamna thu mangthangte kiang ah tangtak in agenthei tham. Van a Angel simsenglouh sun leh zan a siangthou siangthou siangthou chi a amai a kunte leng Tanchinhoih gen diing in asawl theitham. Himahleh Angelte leng zang lou in nang leh kei huai nasepna mahpha ahon pia hi. Jesu’n Damaska khua kiang a Saul a maituah lai in hotdamna thu a hilhkei a, “Khopi ah lut in huchi’n na hih diing ahon hilh diing” chi in ei bang a mihing mah Anania a sawlzaw hi (Nasepte 9:6). Huchi mahbang in Philip houpih a kangtalai apan Philip lamangtu Pathian kha in Michilgeh kiang ah Tanchinhoih a genkei a, sawl ahihziak in Philip in a genzaw hi (Nasepte8:26-40).
Hiai nasepna manpha Pathian in eite tung a hon nga ahihman in en I genkei leh Pathian in midang zanglou ahihman in khangsawnte’n Tanchinhoih zatheilou diing ua kuaman hotdamna nga khatheilou diing uhi. Ginna tuh zakna ziak in hong om a, ginna tuh Khris thu kigen ziak lel a hong om ahi (cf. Romte 10:17). Huaiziak in nang leh ken I genkei leh I omna Saptuam muih diing hi. Tanchinhoih gen ngeingailou Saptuam bing tuh muih in mang lel diing hi. Na tu leh ta, na innveng, na tanau, na beh leh phung leh na mi leh sate kiang ah Tanchinhoih genkei chiat mah dih uh! Na khang a bei toh kiton in na omna Saptuam bing a muih diing.
4. Tanchinhoih Gen Ziak a Hamphatna Omte Taan Diing
Tanchinhoih gen a tangkouhpih mite’n Khris hong painawn chiang leh hiai khovel a adamsung mahmah un hamphatna tampi a angah diing uh om hi. Huaite hiai sinlai ban a taklat a hong om ding ahihman in I taklang kei diing. Huai Tanchinhoih gen ziak a kipahman tengteng Tanchinhoih gen ngaihsakloute’n taanvek diing uhi.
Thusitna:
Matthai 25:14-30 kikal a Talent gentehna thu a I muh bang in Pathian in a sikhate (eite) hihtheihna tuam chiat ahon pia hi. Huai hihtheihna piak a I om dungzui a i sep diing ahi. Khatveitei I nasepte toh kisai tanchin gennawn (give an account) ngei diing I hih ziak in I hihtheihtan a hiai Tanchinhoih nasepna a pan I lak keileh I tunggik kha diing hi. Esther tung a thu kigen ngaihsun zual ni! “Judah tengteng sang in, kumpipa inn sung a nang na suahtak kingaihtuah hetken. Nang hiai hun a na daih dide leh mundang akipan in Judahte diing in panpihna leh hutkhiakna a hong om diing a, himahleh nang leh na pa inkawte na mangthang diing uh: hun hichibang adia honglal na hihmel kuan a thei a?” (Esther 4:13-14).
“A denchiang in, I hihdik hetkei . Tuni tanchin kiipahhuai tun ni ahi a, ei I daidide ua; khovak I gnak uleh gawtna I tuak diing uh, huaiziakin kisa ni, kumpipa inkawte iva hilh diing uh chi’n a kihou uhi” (2 Kumpipate 7:9). Hiai thu ahihleh Suria mite’n Samaria khua a umbichilh lai ua kulh lutna kongpi bul a om Phak lite thugen ahi. Hiai bang deuh in tuni’n en leng tanchin kipahhuai, Tanchinhoih tungtawn a hotdamna thu I na za uhi. Hiai thu a I daihdide ua khovak I ngak leh I hihdik hetkei diing uh. Israel naupang numei in phak adamsak theikei. A pu phakna apan damsak thei diing mi Israel ah a om chihtan lel a thei hi. ‘Ken phak damsak thei lah hilou ing a’ chilou in a damsak thei diing mi a pu a kokmuh a huchi’n a pu Naman in phak apan damna a ngah hi (2 (Kumpipate 5).
Tanchinhoih genna nasep toh kisai ah na hihtheih bangmah omlou hi’n kingahtuah ken! Israel naupang nu’n apu Namaan a phakna apan damsak thei diing mi akawkmuh a apu’n damna a ngah bang in kuahiam in Tanchinhoih genna toh kisai a na panlakna banghiam ziak in damna ngah thei hi. Nitawpni chiang a Thukhenna Tutpha ma a I din chiang a “sikha phatuamlou leh zongzaw” (Matthai 25:14-30) chih a I omlouhna diing in Tanchinhoih genna toh kisai a I hihtheih omte nelhsiah hetkei ni!
*****